گەر سەرنج لەمێژووی گەلەکەمان بدەین ، دەبینین زۆرێک لەروداوە خۆش و ناحۆشەکان ، سەرکەوتن و نوشستەکان کەوتوونەتە مانگی 3 وە .
رۆژی 5 ئازار گڵپەی راپەڕین لە دەروازەی راپەڕینەوە لەشاری رانیە دەستی پێکرد .
6 ی ئازاری 1975 رێککەوتنی جەزائیر لەنێوان سەدام حوسێن – ی جێگری سەرکۆماری ئەوکاتی عێراق و محەمەد رەزا پەهلەوی شای ئێران بەسەرپەرشتی هواری بۆمیدن سەرۆکی ئەو کاتی جەزائیر واژۆ کرا ، بەپێی رێککەوتنەکە عێراق دەستبەرداری بەشێکی زۆر لەقوڵایی شەتولعەرەب کرد لەبەرانبەر ئەوەی شای ئێرا پشت بکاتە شۆڕشی کورد …
7 ی ئازارراپەڕینی شاری سلێمانی رویداو رژێمی بەعس لەشارەکە وەدەرنرا .
11 ی ئازاری 1970 لەنێوان شۆڕشی کوردو حکومەتی عێراق ئیمزا کرا ، بۆ یەکەمین جار لەمێژووی دروستبوونی عێراقەوە داننرا بەئۆتۆنۆمیەکی ئیداری و سەربازی بۆ کوردستان ، کورد بەچوار وەزیر بەشداری حکومەتیان کرد ، ئەو رێککەوتنە 15 خاڵ بوو هەشت خاڵی راگەیەندراو حەوت خاڵی تری کەپەیوەندی بەکەرکوکەوە هەبوو بەنهێنی مایەوە ..
هەر لە 11 ی ئازاری 1991 شاری هەولێر لەدەستی رژێمی فاشستی بەعس رزگاری بوو ..
بەهەمان شێواز 14 ئازار شاری دهۆک ..
بۆ یەکەمین جاریش لەمێژووی عێراقدا لە21 ی ئازاری 1991 شاری کەرکوک لەژێر چەپۆکی رەشی بەعس رزگار کرا .
وەک ئەوەی دەشیزانین لە 16 ی 3 ی 1988 رژێمی دیکتاتۆرو فاشستی بەعسی سەدامی هەستا بەکیمیا باران کردنی شاری هەڵەبجەو بەهۆیەوە زیاتر لە 5000 هەزار کەس شەهید بوون و هەزارەهای تریش بریندار بوون ، بەجۆرێک زۆرێک لەو بریندارانە هەتا ئەمڕۆش بەدەست ئاسەواری ئەو کیمیا باران و بریندار بوونەوەیان دەناڵێنن و توشی جۆرەها چەرمەسەری تەندروستی بوون .
بێگومانیش هەمووان بە رۆژی 21 ی پرشنگداری ئازار لەمێژووی گەلەکەمان دورو نزیک ئاشناین بەجۆرێک بۆتە سونبولی خەبات و تێکۆشان و سەرکەوتنی گەلی کورد ..
هەموو ئەو روداوانەی سەرەوە پێمان دەڵێت ، ئەو دەستکەتانە ئەو کارەساتانە بەئاسانی بەدینەهاتوون ، خەڵاتی هیچ حوکمڕانێک نەبووە ، بەڵکو لەئەنجامی گیان بازی خەڵکی کوردستان و پێشمەرگەو تێکۆشەرانی شارو شاخ و زیندانیان و شەهیدانی ئەم گەلە ستەمدیدەیە هاتوونەتە دی ..
سەرجەم شارو شارۆچکەو گوندو داروبەردی کوردستان پریشکی ئاگرو بۆردومانی فڕۆکەو تۆبباران و بەکارهێنانی چەکی قەدەغە کراوی بەرکەوتووە ، ئەنفال و کیمیا باران کراین … بەدەگمەن خێزان و خانەوادە هەبێت بەجۆرێک لەجۆرەکان ئەزیزێکی لەدەست نەدابێت .
لەدوای راپەرین و راماڵینی بەعس و ئاوارە بوونی خەڵکی باشور بۆ سەر سنورەکان و دەرچوونی بڕیاری 688 ی نەتەوە یەکگرتووەکان و دانانی هێڵی دژە فرین ، وردە وردە هەل و مەرج باشتر بوو ، بەرەی کوردستانی بڕیاری هەڵبژاردنی دا و بۆ یەکەمجار بەشێوازی دیموکراسیانە لەهەرێمی کوردستان هەڵبژاردن ئەنجامدرا و حکومەتی هەرێمی کوردستان هاتە ئاراوە ، فیدراڵی ئیقرار کرا ، ئەم هەنگاوانە هەمووانی دڵخۆش کرد ، ئاهێک بەبەری گەلدا هاتەوە، کەیشتینە ئەو بڕوایەی کەئیتر کورد پەندی لەهەڵە مێژووییەکانی وەر گرتووە ، ئەمجارەیان بەیەکگرتوویی بەرەو ئاسۆ هەنگاو دەنێنین ، خەڵک ئینتیمای نیشتیمانی لەلوتکە بوو ، سەری بەرزی بۆ مووچە دانەدەواند ، بەجۆرێک لەجۆرەکان پانتایی دیموکراسیەت لەهەرێم فراوانتر دەبوو ..
بەڵام بەداخەوە ئەوەندەی نەبرد دیسان سەرانی کورد ریسەکەیان کردینەوە بەخوری ، بەرەو شەڕی براکوژیان بردینەوە ، ئەم کارەیان لەکاتێکدا کرد کەسەرکردە دیارەکان دەیانووت دەبێت دوژمنانی کورد بەو ئاواتەوە سەر بنێنەوە ئێمە جارێکی تر شەڕی براکوژی بکەینەوە .
بەڵام بەداخەوە بەشێوازێکی خراپتر دەستیان پێکردەوە ، شەڕی p . k.k یان کرد ، شەڕی یەکێتی و پارتی دەستی پێکردەوە ، شەڕی بزووتنەی ئیسلامی و یەکێتی … بەکورتیەکەی ئەوەی دوژمن پێی نەکردبووین کورد بەکوردی کردەوە .
دواتر بەفشاری دەرەکی و ناوخۆیی ئاشتبوونەوە کرا ، هەرچەندە زۆرێک وای دەبینن هەتا ئەمڕۆش هەر روکەشەو بەناچاری کراوە .
دوای هەموو ئەمانە هەلومەرجی نێودەوڵەتی و بەرژەوەندیە جۆراو جۆرەکان وایکرد رژێمی بەعس بڕوخێت ، بەغدا پۆلیسێکی هاتوو چۆشی نەما ، بۆشایی ئیداری و حوکمڕانیەوە ، لەو رەخساندنی هەل و مەرجە باشەدا بۆ کورد ، لەجیاتی هەوڵ دان بۆ بەدەستهێنانی زۆرترین دەستکەوت و پێداگری لەجیابوونەوەو دەوڵەت ، دیسان سەرکردەکانی کورد کەوتنەوە هەڵپەی پۆست و پارە ، لەو نیمچە دەستکەوتانەش کە لەدەستوری عێراقدا چەسپێنراون نەمانتوانیوە تاکە خاڵێکیش بەرینە پێش و جێ بەجێی بکەین ، بەتایبەتی لەو ماددانەی پەیوەندی بەناوچە دابڕێنراوەکانەوە هەیە … بێگومان لایەنی عەرەبی عێراقیش لەکاتێکدا رازیبوون بەو ماددانە کەخۆیان لەوپەڕی لاوازیدا بوون .
لەو کاتانەدا هەولێر و سلێمانی جمەی دەهات و لێگا لێگا وەفدی عەرەبی دەهاتن بۆ پێکهێنانی حکومەت … کەچی بەهەڵەی خۆمان دیسان گەیاندمانە ئەوەی لەپێکهێنانی حکومەتدا ئامادە نەبن بۆ چەند کاتژمێرێک چاوەڕوانی کورد بکەن ..لەدوای سەرهەڵدانی دا – عش و ئاڵۆزیەکانی عێراق و ناوچەکە و دروست بوونی هەڕەشە لەسەر هەمووان و هاتنی هێزەکانی هاوپەیمانان و دروست بوونی شەڕ لەناوچەکە و وەدەرنانی ئەو هێزە نەگریسە تاریکە دیسان هەل و مەرجێکی زۆر باش بۆ کورد رەخسایەوە ، بەڵام دیسان ململانێ حیزبیەکان و دوبەرەکی سەری هەڵدایەوە ، هەرحیزبێکی سیاسی پێی وایە کورد واتە خۆیان ، ئەگەر ئەوان نەبن کورد تیادەچێت ، خۆهەڵواسین بە وڵاتانی دراوسێ و گرێدانی مانەوەو بەرژەوەندیان بەوانەوەو گوێڕایەڵی حزبەکانی دەسەڵات بۆ ئەوان و تەراتێن کردنی میت و ئیتڵاعات ، کارو کردەوەکانیان بوونە هۆکاری نەمانی ئینتیمای نیشتمانی ، کاریان گەیاندۆتە ئەو ڕادەیەی کە هاوڵاتیان ئەوەیان لەبیر بچێتەوە کەکورد بۆچی سەد ساڵە شەڕی بەغدا دەکات ؟ کەرکوکی قودس و دڵی کوردستان لەچ بارودۆخێکدایە ؟ ناوچە دابڕێنراوەکانی تر چی لێهات ؟.
خەڵکی وای لێهاتووە تەنها خەیاڵی لای ئەوە بێت ئایا مووچەدێت یان نایە ؟
بەغداش بەئامۆژکاری ووڵاتانی دراوسێ و خۆ بینین لەحاڵەتی بەهێزیدا بۆشی ئەمانی گرتووەو بەشێوەیەکی باش ئیستغلالی ئەو هەلە دەکات و بەباشی ئیدارەی قەیرانەکان دەدات .
لەم بارودۆخەدا لۆمەی کەس ناکرێت ، هاوڵاتیانی کوردستان ئەوەی لەسەر شانیان بووە لەهەموو قۆناغەکاندا بەزیادەوە کردوویانە ، ئەوە دسڵاتدارانی کوردستانن رۆژی کوردستانیان گەیاندە ئەم ڕۆژە ، ئایندەی ئەم گەلەتان خستە قوڕگی شێرەوە ، تازە بەسەد ساڵی تریش ئەو هەلە زێرینانەی رابردوو دوبارە نابنەوە ..
گەر بهاتباو رێز لەهاوڵاتیان گیرابا ، لەسەر بنەمای ئینتیمای حیزبایەتی هەلی خوێندن و دامەزراندن و زەوی دابەش کرننتان نەکربایە ، گەر بهاتباو رێگاتان بەوە نەدابا گەندەڵی بگاتە لوتکە ، گەر بهاتباو رێگاتان لەوە بگرتبا کەرتەکانی خوێندن و تەندروستی و ئاوو کارەباو زۆرێک لەکەرتەکانی تری ژیان بکرێنە کەرتی ئەهلی ، گەر بهاتباو باری سەرشانی هاوڵاتیانتان بەباجی جۆراو جۆر قورس نەکردبا ، گەر رێگا نەدرابا دەربارەکانی حیزب بەرێگای نا مەشروع دەوڵەمەند ببن ، گەر بهاتباو رێگاتان لەچەقۆ کێش و مافیاو سەرانە وەرگرەکان بگرتباو نەتانهێشتبا سەدان خولە چەغماغەی بێقیمەت دروست ببێت و چاو لەخەڵکی هەژارو بێ دەسەڵات سور بکەنەوە ، سەرانە لەبازرگانان وەربگرن ، گەر بهاتباو ئاوڕی جدیتان لەکەس و کاری شەهیدان و کەم ئەندامان و زیندانیانی سیاسی و هاوڵاتیانی ئاسایی بدایەتەوە ، گەر رێگاتان لەو فس فس پاڵەوانانە بگرتبا بەناوی خەباتی ڕابردوەوە بچنە ئاسمان و بەناحەق لەسەر حسابی ئەم گەلە ستەم دیدەیە دەوڵەمەند ببن و خەڵکی ئاسایش خەمی نان و کرێی خانووی بێت و پارەی هاتووچۆی پێنەبێت ..
ئێستا لەبارو دۆخێکی جیاوازدا دەبووین .
بەڵام بەداخەوە وا وردە وردە خەون و ئاواتەکانی ئەم گەلە بەرەو لەباربردن دەبەن .
وا وردە وردە بەناوی مەحکەمەی فیراڵیەوە هەر ڕۆژەی لەلایەکەوە سوکایەتی بەکورد دەکرێت ، فیدڕاڵی بەرەو مەترسی دەڕوات ، دەسەڵاتەکانی هەرێم وردە وردە لەقاڵب دەدرێت ، لەناوچە دابڕێنراوەکان چیان دەوێت دەیکەن ، بەهۆی پەرتەوازە بوون و دوبەرەکی حیزبایەتیەوە تەنانەت لەکەرکوک کورد نەیتوانی بەلیستێک دابەزێت ، ناتوانین پارێزگارێکی کورد دابنێین ، لەسەرجەم ناوچە دابڕێنراوەکان کورد بەهەزاران دەنگی لەدەست داوە .
ئێستاش ئەو هەموو کارەساتانەی بەسەرمان هاتوەو دێت ، حیزبەکانی دەسەڵات لێی بەرپرسیارن ، دوای ئەم هەموو بارودۆخە نەخوازراوە دەبێت پرسیار بکەین چی تر ماوە لەدەستی بدەین ؟ .
لەئایندەیەکی نزیکدا هەموو ئەوانەش ڕون دەبێتەوە …
لەکۆتایشدا پرسیارەکە ئەوەیە چۆن وەڵامی هاوڵاتیان ، شەهیدان ، کەس و کاری شەهیدان ، هەموو ئەوانە دەدەنەوە کەلەهیچ قۆناغێکی خەبات دا لەهیچ شتێک درێغیان نەکردووە ، بەسەرو ماڵ قوربانیان داوە بێ گوێدانە هیچ دەستکەوت و شتێکی کەسی … ؟
گەر جاران دەوترا کوردلەنەزانین هەڵە مێژووییەکانی دوبارەو سێ بارە دەکاتەوە ، ئێستا بۆمان ساغ بۆتەوە کە ئەو کارو کردەوانەی ئێوە بەو میللەتەی دەکەن لەنەزانینەوە نیە ، بەڵکو بەدەستی ئەنقەست و بۆ دەستکەوتی کەسی و حیزبی و دڵرازیکردنی دوژمنانی گەلەکەمان ئەنجامی دەدەن و ئەم تراژیدیایە بەسەر ئەم گەلەدا دەهێنن ..
هەر بۆیە واپێویست دەکات لەبەردەمی گەل و ویژدانی نیشتیمانیدا و لەبەر خوێن و قوربانیدانی لەبن نەهاتووی ئەم حەڵکە دادگایی بکرێن .
بەختیار مستەفا
