وەزیری دارایی حکومەتی هەرێمی کورستان رایگەیاند، ئەو پارەیەی بەغدا ناردوێتی مووچەخۆرانی هەرێم دەکات بە دوو بەشەوەو ئەو پارەیەی هەیە بەشی سەرجەمی مووچەخۆران ناکات و دابەشکردنی بەشێکی موچەخۆران و دابەشنەکردنی موچەی بەشێکی دیکە بۆمبێکی کاتییە و کارەسات دروست دەکات.
ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان لە چاوپێکەوتنی لەگەڵ کۆمەڵێک رۆژنامەنوس رایگەیاند، کێشەی ئەوان دابەشکردنی موچە یان دابەشکردنی نییە، بەڵکو کێشەکە ئەوەیە لە ساڵی ٢٠١٢ سیاسەتێک دروستبوە کە هەرێمی کوردستانی بە دۆخی خراپی ئەمڕۆ گەیاندوە.
وەزیری دارایی و ئابووری حکومەتی هەرێمی کوردستان ئامادەیی وەزارەتەکەی بۆ دابەشکردنی مووچەی مانگی دوو دەربڕی و رایگەیاند؛ “لەسەر کێشەی هێزە ئەمنییەکان پێنج رۆژ لەمەوبەر رێککەوتبووین کۆدی تایبەتیان بۆ دروستبکەین و ئێستا کۆدەکانمان رەوانەی بەغدا کردووە، ئێستا چاوەڕوانی پارەناردنین بۆ ئەوەی دەستبکەین بە دابەشکردنی مووچە”.
دەشڵێت؛ “کاتێک بەغدا پارەی خستە سەر هەژمارەکەمان، ئێمە پارەکە رادەکێشیهن و دابەشیدەکەین، بۆ ئەم مانگەش خۆمان ئامادە کردووە کاتێک لیستی مووچە دەنێرین، هەم وەکو یاسای خانەنشینی و هەم وەکو فەرمانبەری مەدەنی، بچینە سەر یاسای مووچەی عێراقی”
ئاماژەی بەوەشکرد، دادگای فیدڕاڵی عێراق بڕیاریداوە موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی فەرمانبەرانی عێراق دابەش بکرێت، بۆ ئەو مەبەستەش تا ئێستا نەگەیشتونەتە رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی بەغدا.
ئەوەشی خستەڕو ناردنی مووچە بۆ هەرێمی کوردستان هەموو مانگێک لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقەوە بە بڕیارێکی سیاسی بووە، بەڵام ئێستا بووە بە ئەرکێکی نیشتمانی لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق و ئەوەی لەسەر ئێمە بووە لیستی مووچە بووە کە داواکراوە و ئێمە ناردوومانە، سەرجەم داهاتە ناوخۆییەکانمان خستووەتە بەردەستیان، واتا هەموو کارە تەکنیکییەکانمان ٪١٠٠ جێبەجێکردووە.
وەزیری دارایی هەرێم باسی لەوەشکرد، لەگەڵ حکومەتی عێراق گەیشتون بەو رێککەوتنەی لە رێگەی کۆدەوە پارەی موچەی کەرتە سەربازییەکانی هەرێمی کوردستان بنێردرێت، ئەمەش جیاکاری نییە بۆ هەرێمی کوردستان بەڵکو موچەی حەشدی شەعبیش بەو شێوەیە دابەش دەکرێت.
ئەوەشی ئاشکراکرد، وەزارەتی دارایی هەرێم ئامادەیە مووچەی نەک مانگی دوو بەڵکو مانگی سێش دابەشبکرێت هەرکاتێک پارەی پێویست هەبێت بەو مەرجەی وەزارەتی دارایی عێراق پارەکەی بنێردرێت،” بەڵام کێشەکە ئەوەیە سیاسەت کۆنتڕۆڵی موچە دەکات، هەمو ناردنی موچەیەک پێویستی بە رێگەپێدانی سەرۆک وەزیرانی عێراق هەبوە، لە ئێستاشدا هەوڵی سیاسی خەریکن کێشەکە چارەسەر دەکەن.”
سەبارەت بە ئەگەری کشانەوەی ئەو بڕە پارەیەی لە بەغداوە نێردراوە بۆ هەرێم ڕایگەیاند لەڕووی یاساییەوە کەس ناتوانێت ئەو پارەیەى خراوەتە سەر حسابی حکومەتى هەرێم بیکشێنێتەوە.
هاوکات ئاوات شێخ جەناب باسی لەوەکرد کە نزیکەى ٣٠٠ هەزار موچەخۆرى هەرێم ناوى بۆ موچە نەهاتووەتەوە و ئەمەش وەک بۆمبێکى تەقیتکراو و ئاگرێک وایە خراوەتە نێو ماڵى کوردەوە و پێویستى بە حیکمەتە بۆ چارەسەرکردنى.
لەبارەى بەکارهێنانی داهاتی ناوخۆ بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی مووچە ڕایگەیاند، پێنج سەرچاوەى سەرەکى داهاتى ناوخۆمان هەیە و ٣٠٠ بۆ ٣٥٠ ملیار دینارى مانگانەیە و ١٥%ى کاش نییە، ٦٠ ملیارى بۆ نەسریە دەچێت و ١٨٠ ملیارى بۆ موچەیە و ئەوەى دەمێنێتەوە بۆ پرۆژەیە و لە ئێستادا ئەو بڕە پارەیە بەشی پڕکردنەوەی کورتهێنانی موچە ناکات.
سەبارەت بە کۆبونەوەکەی ئەنجومەنی وەزیرانیش کە تیایدا بڕیاردا مووچە بەم شێوەیەی ئێستا دابەشنەکرێت ئاوات شێخ جەناب ئەوەی ئاشکرا کرد لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران هەموو لایەنەکان باسیان لە دابەشکردنی مووچە و گرفتەکانی کردووە و لەوێ پرسیار کرا ئاخۆ کەس رازییە مووچە نەدرێت بە هێزە ئەمنییەکان و پێشمەرگە؟ یەک کەس ناڕەزایەتی دەرنەبڕیوە.
پرسی نەوت؛ ئێستا لە 14 کێڵگەی نەوتی هەرێمی کوردستان تەنیا نۆ کێڵگە کار دەکەن
وەزیری دارایی هەرێم پێیوایە گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان باش نین، ”بەڵام پشتگیریی ئەوە دەکەم کە پیشەسازیی نەوتیی خۆمان هەبێت، ئەمە مافێکی دەستووری و یاساییە و بەر لەوەی کە ئەم حکومەتە نوێیەی عێراقیش پێکبهێنرێت، ئێمە پیشەسازیی نەوتمان هەبوو.”
ئاوات شێخ جەناب وتی: ئێستا لە 14 کێڵگەی نەوتی هەرێمی کوردستان تەنیا نۆ کێڵگە کار دەکەن و لە 1/4/2023ەوە تا ئەمڕۆ، 45 ملیۆن بەرمیل نەوتیان لێ بەرهەمهێنراوە کە 11 ملیۆن و 800 هەزار بەرمیل لە 25ـی حوزەیرانی ساڵی رابردووەوە تاوەکو 01-12-2023 دراوەتە بە عێراق.
وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان لەبارەی راگرتنی هەناردەی نەوت بۆ عێراق دەڵێت، ”لەو 11 ملیۆن و 800 هەزار بەرمیلەی کە بۆ عێراق نێردراوە، تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی یەک بەرمیلیش لەلایەن عێراقەوە نەدراوە و بەلاش بردوویەتی، بۆیە دواتر رامانگرتووە.
بەپێی قسەکانی ئاوات شێخ جەناب، لە کۆی نەوتی بەرهەمهێنراو لە 01-04-2023ـوە، 33 ملیۆن و 900 هەزار بەرمیل ماوەتەوە کە بەپێی گرێبەستی کۆمپانیاکان، 45٪ـی بۆ کۆمپانیاکانە و 55٪ـیشی بۆ هەرێمی کوردستانە، کە دەکاتە زیاتر لە 18 ملیۆن بەرمیل.
وەک ئاوات شێخ جەناب ئاماژەی دا، حکومەتی هەرێمی کوردستان لەو بڕە نەوتە، تەنیا 17 ملیۆن بەرمیلی لە رێگەی تانکەرەوە بە 31 دۆلار فرۆشتووە و لە فرۆشەکەی مانگانە نزیکەی 50 ملیۆن دۆلار بۆ حکومەت ماوەتەوە.
وەزیری دارایی ئاماژەی بەوەش کرد، لەو 50 ملیۆن دۆلارە مانگانە 22 بۆ 24 ملیۆن دۆلار دەدرێتە کۆمپانیای دانەگاز بۆ دابینکردنی کارەبا، جگە لەوەش بەشێکی دیکەی خەرجی هەن کە بڕێکی زۆر پارە دەبڕن و لەو 50 ملیۆن دۆلارە بۆیان خەرج دەکرێت.
پڕۆژەی هەژماری من:
بە وتەی وەزیری دارایی، پرۆژەی ‘هەژماری من’ بانک نییە، زانیاری هەڵە و تێنەگەیشتن لەسەر ئەو پرسە هەیە، هەژماری من پرۆژەیەکە بۆ تەوتین، جیاوازی لەگەڵ تەوتینەکەی عێراق ئەوەیە کە ئەو سیستمەی ئێمە لە هەژماری من کاری پێدەکەین، تەوتین و 19 خزمەتگوزاریی دیکەیە کە پێنج بانک تاوەکو ئێستا بەشدارییان تێدا کردووە کە سەرجەمیان عێراقین و لەلایەن بانکی ناوەندییەوە متمانەیان پیدراوە.
ئاوات شێخ جەناب دەشڵیت؛ “پرۆژەی هەژماری من بە رەزامەندیی سەرۆکوەزیرانی عێراق و بانکی ناوەندیی عێراق دروستکراوە، پێنج بانکە بەشداربووەکەش لەنێو ئەو 47 بانکەن کە لە بەغدا تەوتین دەکەن و بڕیارە سێ بانکی دیکەی عێراقیش تێیدا بەشداربن، بەڵام تەوتینی عێراق تەنیا کارتێکە و دەچیت پارەی کاشی پێ رادەکێشیت و بەدەر لەمە هیچ مامەڵەیەکی دیکەی ناتوانی پێبکەیت.”
ئاوات شێخ جەناب نەبوونی پارەی کاش بە گرفتی هەرە سەرەکی دابەشنەکردنی مووچە وەسفدەکات و دەڵیت ماوەی ساڵێکە نەخۆشخانەی منداڵبوونی هەولێر کە 800 کارمەندن، لە رێگەی هەژماری منەوە مووچەکانیان وەردەگرن و لە ساڵی رابردوو مووچەی 12 مانگەکەیان وەرگرتووە.