نوسینی: سەمیر ئەمین وەرگێڕانی لە ئینگلیزیەوە: ڕزگار عومەر
مارکس فەیلەسوف نیە، مێژوو نوسیش نیە، زانایەکی دونیای سیاسەت و ئابوری و کۆمەلایەتی نیە، تەنانەت مامۆستایەکی پلە یەکی هیچ لەم بوارانە نیە. هەروەها ماۆمستایەکی بەهرەداریش نیە کە کۆکتێلێکی هەموو ئەو بوارانە بە یەکەوە کوڵاندبێ و دەفرێکی پانی لێ ئامادە کردبێت. جێ و شوێنی مارکس لە مێژوودا لە دەرەوەی هەموو ئەوانەدایە.
مارکس سەرەتاو دەستپێکردنی ڕەخنەیە لەسەردەمی مۆدێرنە، ئەم رەخنەش بە ڕەخنە گرتن لە جیهانی ڕاستەقینە دەستی پێکرد. ئەم ڕەخنە ڕادیکالەش لە کاپیتالیزم وا دەخوازێ و ڕێگا دەدا بە دۆزینەوەی بنچینەکانی نامۆبوون لە سیستەمی بازاڕو چەوسانەوەی دانەبڕاوی کرێکاران.
بناغەی سەرەکی چەمکی “بەها” لەم ڕەخنە ڕادیکاڵە دێتەدەرەوە. هەر ئەو ڕەخنەشە ڕێگا خۆش دەکا کە تێبگەین لەو یاسا مەوزوعیانەی کە زاڵ و سالارە بەسەر دووبارە بەرهەمهێنانەوەی سیستەم، کە بنیاتنراوە لە ژێر ئەو جموجۆڵانەی لە کاتی چاودێری کردنی واقیع لە سەرخانی کۆمەڵگە دەیبینن .
مارکس لەو ڕەخنە ڕادیکاڵەی لە جیهانی واقیعی دەیگرێ شتێکیتریش زیاد دەکا، ئەو دێ ڕەخنە لەو گوتارانەش دەگرێ کە پەیوەندی هەیە بەم واقیعه،چەشنی گوتارە: فەلسەفی ، ئابوری، کۆمەڵناسی، مێژوویی، زانستە سیاسیەکان. ئەم ڕەخنە ڕادیکاڵە، پەردە لەسەر ڕووی راستەقینەو پشتگیری ئەم گوتارانە لادەدا، کە لەدوا شیکردنەوەدا: بریتین لە گوتاری بیانوو هێنانەوەو شەرعیەتدان بە هەڵس و کەوتەکانی دەسەڵاتی سەرمایەی هەژموندار.
بۆ ئەوەی ” مارکسیست” بیت، بێ سێ ودوو دەبێ لەو شوێنەوە بەردەوام بی کە مارکس دەستی پێکرد. ئەمە وەستان نیە لە تەك مارکس بەڵکو دەبێ لەمارکسەوە دەست پێبکەین. مارکس پێغەمبەرێك نەبووە کەهەموو ئەنجامگیریەکانی ” ڕاست” و ” کۆتا” بووبێت، بەرهەمەکانی ئەو تیئۆرێکی قوفڵ لێدراو نیە. چونکە مارکس ” بێ سنوورو بێ کەنارە” ، چونکە ئەو ڕەخنەیەی دەستی پێکرد بێ سنوور و بێ کۆتاییەو هەمیشە بەتەواو نەکراوی ماوە و پێویستە ڕەخنەکە خۆی بابەتێك بێ بۆ ڕەخنەگرتن لە خۆ ( مارکسیزم کە لە ساتێکی دیاریکراوفۆرمۆڵە دەبێ، دەبێت خۆشی بکەوێتە ژێر سێبەری ڕەخنەی مارکسیستی). مارکسیزم دەبێ بێ وەستان خۆی بە ڕەخنەی ڕادیکاڵ دەوڵەمەند بکا، دەبێ واسەیری هەر نوێبوونەوەیەك بکا کە سیستەم بەرهەمی دێنێ کە ئەمە بواری نوێ ی مەعریفیی مرۆڤایەتین.
کورتە ناونیشانی کتێبی سەرمایە، بریتیە لە ” ڕەخنە لە ئابوری سیاسی” ئەمە مانای ئەوەنیە ئەمە ڕەخنەیە لە ئابوریەکی سیاسی خراپی (ڕیکاردی) تا ئابوریەکی سیاسی باشی (مارکسی) شوێنی بگرێتەوە. بەڵکو ئەمە ڕەخنەیە لەو زانستەی ناونراوە “زانستی ئابوری” و خستنە ڕووی ناوەڕۆکی ڕاستەقینەی ئەم زانستە ( واتا ئەم شتانەی بۆرژوازی دەیڵێت و داوەری پێ دەکا لەهەڵس و کەوتەکانی خۆی)؛ هەروەها ڕەخنەشە لە بەهای ئەو زانستە ئابوریە لە ڕووی مەعریفیەوە، پەردەلادانە لەسەر سنورداریەکانی ئەم زانستە. ئەم رەخنەیە داواکردنێکە بۆ وەستانەوە دژ بەو بە ناو زانستە کە خۆی وا دەنوێنێ دابڕاو و سەربەخۆیە لە ماتریالیزمی مێژوو، پەیامی ڕەخنەکە ئەوەیە کە ئابوری سیاسی ناتوانێ سەربەخۆ بێت لە ماتریالیزمی مێژوو. ئابوری سیاسی ئەو شێوە دەرەکیەیە کە ماتریالیزمی مێژوو(واتا کێشمەکێشمی چینایەتی) لەژێر سەرمایەداری ڕوخسار دەگرێ. لەسەر ئاستی لۆژیکیشدا، ماتریالیزمی مێژوو بە پێش ئابوری دەکەوێ، بەڵام زۆرانبازی چینایەتی لە ژێر سایەی سەرمایەداری لە بۆشایی وچۆڵەوانی ڕوونادات، بەڵکو لەسەر بناغەیەکی ئابوری کاری خۆی دەکا، هەندێ یاساش بەرهەم دێنێ کە لە روخساردا ئەم یاسایانە ئابوریانە خۆ دەنوێنن.
من سەرەتا لێکۆڵینەوە لەسەر ئەم پەیوەندیانە دەکەم هەروەك چۆن لە کتێبی سەرمایە تەعبیری لێکراوەو خراوەتە ڕوو، واتە لەتیئۆری شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری، هەروەها ئەم پەیوەندیانە لە ژێر سایەی سەرمایەداری هاوچەرخ، واتە لە ژێر سێبەری ئەمڕۆمان – واتە ئیمپریالیزم.
تێزەکانی من من ئەمانەی خوارەوەن :
١) ماتریالیزمی مێژوو کڕۆکی مارکسیزمە، لەبەر ئەوە:
٢) دۆخی مەعریفی یاساکانی ئابوری سەرمایەداری بە جۆرێکە وای لێدەکا بکەوێتە ژێر ڕکێفی یاساکانی ماتریالیزمی مێژوو:
٣) لە ژێر سایەی شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری ، یاساکانی ئابوری دۆخێکی تیئۆری وا لەخۆی دەگرێ کە جیاوازە لە دۆخی ژێر شێوازەکانی بەر لەسەرمایەداری: تەنانەت :
٤) یاساکانی ئابوری سەرمایەداری بە شێوازیكی بابەتیانە بوونی هەیە؛ دوا خاڵ:
٥) ئەم یاسانەش لە دواشیکردنەوەشدا لە ژێر ڕکێفی یاسای ” بەها” دان.
بەم جۆرە بە بۆچوونی من زۆرانبازی چینایەتی لە ژێر سەرمایەداری بە گشتی، لە جیهانی ئیمپریالیستیش بە تایبەتی ، لە سەر بناغەو بنچینەیەکی ئابوری دیاریکراو ئیش دەکا، هەر ئەویشە ڕۆڵ دەبینی لە گۆڕینی ئەم بناغەیە.
خوێندنەوەم بۆ مارکس؛ بە دڵنیایی ڕۆشنبیریەکی گرنگ و پڕی بە دوای خۆیدا هێناو قەناعەتی پێهێنام لە هێزی ئەم ئەندێشەیە.بەڵام؛ هێشتا من بە هەستێکی چەشنی ئەوەی ئەمە بەشم ناکا خۆمم بینیەوە! چونکە من پرسیارێکی سەرەکیم هەبوولە بارەی دواکەوتوویی” کۆمەڵگەکانی ئێستای ئاسیا و ئەفریقیا کە “لەژێر قۆناغی گەشەسەندن” دان، من لەوبارەوە وەڵامم لای مارکس نەدۆزیەوە، بەڵام لەجیاتی ئەوەی لە مارکس دوور بکەومەوەو بڵێم ئەپدەیت نەبووە، بەسادەیی گەیشتمە ئەو ئەنجامگیریەی کە بەرهەمەکانی ئەو تەواو نەکراون.
زیادەیەکی سەرەکی کە من خستومەتە سەر تیئۆرەکە: پەیوەندی هەیە بە گواستنە لە یاسای ” بەها ” بۆ یاسای “بەهای گلۆبالیزەکراو” لەسەر بنچینەی بونیادی هەرەمیی -جیهانی کراوی- نرخەکانی هێزی کار بە دەوری ئەم ” بەها” یە. کە پەیوەندی هەیە بەو هەڵس و کەوتانەی بەڕێوەدەچێ بۆ دەست گەیشتن بە سەرچاوە سروشتیەکان.
ئەم ” بەها” بەجیهانی کراوە خۆی بریتیە لە بناغەی ڕەیعیی ئیمپریالیستی. لێرە من دەڵێم ئەوەی ئاماژەم پێداوە پەردە لادەدا لەڕوخساری بزوێنەری ڕاستەقینەی ناکۆکیەکانی سەرمایەداری/ ئیمپریالیستی و ئەو بەریەککەوتنانەی پەیوەندیدارن، بەجۆرێك کە چینە کۆمەڵایەتیەکان و نەتەوەکان هەموویان نوقمی بەرامبەرکێ و ناکۆکی وزۆرانبازیەکانن، نوقمی وردو درشتی هەموو هۆکارە لقدارەکانی ئەم ناکۆکیانەن.
هەروەها دەڵێم خوێندنەوەمان بۆ مێژووی هەردوو سەدەی بیست و بیست و یەك ؛ هیچ نیە بێجگە لە سەرلەنوێ دەرکەوتن و-یان ” بوژانەوەی” خەڵك و گەل و نەتەوە پەراوێزخراوانەی سیستەمی جیهانی سەرمایەداری ئیمپریالیستی.
………………………………………………………………………..
تێبینیەکانی وەرگێڕ: ئەم نوسینەی لێرە دەیبینن بریتیە لە هەڵبژاردنی چەند پەرەگرافێكی هەڵبژاردە لە پێشەکی کتێبی
(THE LAW OF WORLDWIDE VALUE )
کە چاپی ئینگلیزی ئەم کتێبە لە ساڵی ١٩٨٧ بڵاوکراوەتەوە. ئەم کتێبە ئەوەندەی من ئاگاداربم تەرجومە کراوە بۆ زمانەکانی (فەرەنسی ، عەرەبی ٢٠١٢) . دەقە عەرەبیەکە کە لە فەرەنسیەوە کراوە کاتێ بەراوردم کرد بە ئینگلزیەکە پڕە لە کەم و کورتی و جیاوازی، نازانم خەتای وەرگێڕەکەیە یان دەقە فەرەنسیەکە وایە ئەمە کەسی فەڕەنسی زمان دەتوانێ قسەی لەسەر بکا. بەڵام دەقە ئینگلیزیەکە سەد لەسە جێگای متمانە بوو. یەك سوود لە دەقە عەربیەکە هەبوو کە لێرە بەکارم هێناوەتەوە، ئەوان ناونیشانی پێشەکیەکەیان لە تەعبیرێکی نوسەر خۆی وەرگرتووە کردویانە بە ناونیشانی پێشەکیەکە، منیش هەمان تەعبیرم لاجوان بوو بەکارم هێنا.
